Bu yazı üreticilere ve teknik elemanlara sulama konusunda kapsamlı bilgi veren bir eseri tanıtarak okuyucuyu sulama teknikleri konusunda bilgilendirme amacı gütmektedir (1). Söz konusu eser Tarım – Orman Bakanlığı, Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü (TAGEM), Toprak ve Su Kaynakları Araştırmaları Daire Başkanlığı tarafından yayınlanmıştır. Toplam 343 sayfadan oluşan çalışma Prof. Dr. Rıza Kanber’in başkanlık yaptığı beş kişilik bir heyet tarafından hazırlanmıştır. Değerli meslektaşlarımızı kutluyor ve teşekkürlerimi sunuyorum.
Bilgiler 70 yıldan beri ülkemizin farklı bölgelerinde yapılan sulama mühendisliği ile ilgili yüzlerce çalışmanın sonuçlarına dayanmaktadır. Sözü geçen araştırma sonuçları her bitki için bir sulama kültürü ve tekniğinin oluşmasını sağlamaktadır (2).
Üreticinin önce sulayacağı bitkiyi belirleyip eserde o bitkiye ait sayfaları bulması gerekmektedir. O ürünün yetiştirildiği parsel hangi ilde ise o ilin bağlı olduğu araştırma enstitüsünün verilerinin kullanılması önerilmektedir. Örneğin Çanakkale, Balıkesir, Manisa, Aydın, Denizli, Muğla illeri İZMİR (Menemen) Uluslararası Tarımsal Araştırma ve Eğitim Merkezi’nin verilerini kullanması önerilmektedir. Bütün iller birer enstitüye bağlıdır. Iğdır ve Malatya gibi mikroklima özelliği gösteren yerlerde kullanılacak veri kaynakları ayrıca belirtilmiştir. 17 tarla bitkisi, 9 meyve ve 8 sebze için halen geçerliliğini koruyan sulama denemelerinin sonuçları verilmiştir.
Sulamanın Temel İlkeleri başlığı altında: Su, toprak, bitki, iklim, sulama randımanı, sulama programının oluşturulması, sulama suyunun nitelikleri konusunda bilgiler verilmektedir.
Sulama yöntemleri:
1)YÜZEY SULAMA YÖNTEMLERİ
Su kaynaktan tarlaya kaplamalı veya kaplamasız kanallar veya alçak basınçlı borularla ulaştırılır. İlk yatırım giderleri basınçlı sistemlere göre daha düşüktür. Suyun toprakta süzülme hızının (infiltrasyon) düşük veya orta düzeyde olan, eğimi % 2-3 arasında olan türdeş arazilerde kullanılması uygundur. Arazinin tüm yüzeyi sulandığı için su sarfiyatı fazladır. Bu nedenle vahşi sulama denmektedir. Toprak aşınımı (erozyon) ve tuzlanmayı ve artırır. Daha çok işgücü kullanılır.
Yüzey sulama yöntemlerinin sınıflandırılması
a) Tava sulama
b) Uzun tava (border) sulama
c) Karık ve çizi sulama
d) Paralel (Kontur) hendek sulama
e) Sızdırma sulama yöntemi
f) Su Yayma
2)YAĞMURLAMA SULAMA
Suyun kaynaktan belli bir basınçla alındığı, kapalı bir sistemle tarlaya iletildiği ve damlacıklar halinde atmosfere püskürtüldüğü sistemdir. Her türlü toprakta ve topoğrafik koşullarda başarıyla kullanılabilir. Bu sistemle sık sulama yapılabilir. Sıcaklık ve rüzgâr hızının yüksek, nemin düşük olduğu durumlarda ve özellikle sulama suyunda tuzun yüksek olması halinde bazı sorunlar ortaya çıkabilir.
Yağmurlama sistemi; Su kaynağı ve pompa birimi, boru hatları, bağlantı parçaları ve yağmurlayıcılardan oluşur.
YAĞMURLAMA SULAMA SİSTEMLERİNİN SINIFLANDIRILMASI
a) Yerleşik -sabit- sürekli yağmurlama sistemleri: Toprak yüzeyine serilerek mevsimlik olarak kullanılan veya yere gömülü olan tipleri vardır. İşletilmesi zor ve pahalıdır. Enerji sarfiyatı fazladır.
b) Yerleşik periyodik hareketli sistemler: Yağmurlayıcıları taşıyan, birbirine ve ana boruya bağlanan borular (lateraller) bir sulama konumundan diğerine elle veya mekanik olarak taşınırlar, Taşınması için sistem durdurulur ve borular boşaltılır.
Elle hareket ettirilen; tekerlekli ; yana hareketli; sondan çekilen; bükülebilir borulu; seren veya tabanca tipi yağmurlayıcılar vardır.
c) Yerleşik sürekli hareketli yağmurlama sistemleri
Dairesel hareketli (center – pivot)
Doğrusal hareketli sistemler
Hareketli yağmurlayıcılar olarak ayrılır
3) YERSEL SULAMA YÖNTEMLERİ
Bu yöntemde tüm arazi yüzeyi sulanmaz. Arazinin bitki ile örtülü yüzeyine veya bitkilerin köküne ya da hemen yanı başına verilir. Su, kesintili sürekli damlalar, serpinti veya sis halinde ulaşır. Sistemin temel ögeleri; pompaj birimi ve damlatıcılarla birlikte, denetim ve su arıtma birimleri (filtreler), ana ve yan ana borular, yan borular (manifold), lateral hatları, kimyasal içitim (enjeksiyon) donanımı, vanalar, bağlantı parçaları ve diğer dekipmanlardan oluşur. Bu sistemle sulama suyu ile birlikte, suda eritilmiş yapay gübreler de verilebilir. Su tasarrufu sağlayan ve toprakta tuzlanmaya yol açmayan bir sistemdir.
YERSEL SULAMA YÖNTEMLERİNİN SINIFLANDIRILMASI
a) Bubbler sulama: Suyun yer altından sadece bitkinin kök bölgesine ulaştırılmasıdır.
b) Sisleme sulama (Serpinti sulama)
c) Damla sulama sistemi
d) Yüzeyaltı (Gömülü) damla sulama şeklinde alt bölümleri vardır.
Su kısıtı olan bir ülkeyiz, suyu tutumlu kullanan basınçlı sulama yöntemlerini kullanma çabası içinde olmak zorundayız.
(1) Kanber, Rıza ve diğ., Türkiye’de Yetiştirilen Kültür Bitkilerinin Sulama Teknikleri Rehberi (Güncelleştirilmiş Baskı),TAGEM, Ankara, 2017.
(2) Eserin yukarıdaki adresten PDF halinde ücretsiz olarak indirilmesi mümkündür.