Bu yazı, 2018 yılında Tarım ve Orman Bakanlığı’nca yayınlanmış, editörlüğü Dr. Nevzat Birişik tarafından yapılmış olan “Teoriden Pratiğe Biyoteknik Mücadele” adlı eserden yararlanılarak kaleme alınmıştır. “Biyolojik Mücadele”nin devamı niteliğindedir.
TANIMI
Biyoteknik mücadele; doğrudan zararlı canlıların öldürülmesi yerine, bazı tekniklerle normal seyrindeki biyolojik ve fizyolojik davranışlarının engellenerek denetim altına alınmasıdır. Bazı teknikler kullanarak zararlı canlıların doğal yaşam sürecine el atılmaktadır. Alan ve ürün kaplama şeklinde bir uygulama söz konusu değildir. Besin maddelerinde kalıntı bırakmaz.
ESASLARI
Biyoteknik mücadele; a) Tuzaklar b) Çekiciler (cezbediciler ) veya uzaklaştırıcılar c) Böcek gelişimini bozucu kimyasal ve hormonlar kullanılarak yapılmaktadır.
Eskiden beri pekmez kullanılarak karasineklerin tuzağa çekildiği veya naftalin kullanarak güvelerin uzaklaştırıldığı bilinmektedir. Besin, ışık, renk,ses ve su kullanılarak tuzaklar hazırlanabilir.
Böcekleri çekici maddelerin (feromonlar) ve uzaklaştırıcıların (repellent) varlığı epeydir bilinmektedir. Alman bilim adamları tarafından, ilk kez 1959 yılında ipekböceğinin feromonu böcekten elde edilmiş ve kimyasal yapısı belirlenmiştir. Bundan sonraki 40 yıl içinde 1500 dolayında böceğin değişik biyolojik işlevler için kullandığı feromonlar saptanmıştır. Feromonlar böcekleri izleme, çiftleşmelerini engelleme ve kitlesel olarak yakalama amacıyla kullanılmaktadır.
Böceklerin yumurta, larva, nimf ve ergin evreleri vardır. Hormon benzeri bazı kimyasallar kullanılarak başkalaşımı sekteye uğratılmaktadır. Böcekler ışınlama ile, bazı kimyasallar kullanılarak veya gen aktarımı yoluyla kısırlaştırılmaktadır. Tuzaklarla feromonların birlikte kullanıldığı durumlar vardır.
TÜRKİYE’DEKİ UYGULAMALAR
Biyoteknik mücadelede kullanılan bitki koruma ürünleri sadece hedef oluşturan zararlıya etki gösterir ve yan etkisi yoktur. Akdeniz meyve sineği, Elma iç kurdu, Kiraz sineği ve Zeytin sineğine karşı kitle halinde tuzakla yakalama yöntemi kullanılarak, kimyasal mücadeleye gerek kalmadan mücadele edilebilmektedir.
ELMA İÇ KURDU
Elma, armut, ayva ve cevizde zararlı olan ve az oranda erik kayısı ve şeftalide de bulunan elma iç kurduna karşı, her ağaca bir tane “Pherocone” tuzak, hakim rüzgâr yönüne ve 1,5 -2 metre yüksekliğe asılır. Haftada bir kelebekler toplanır ve gerekirse yapışkanlar ve feromon kapsülleri yenilenir. Aynı bahçede iki yıl üst üste biyoteknik mücadele uygulanırsa kimyasal mücadeleye gerek kalmadan elma iç kurdu kontrol edilebilir. Çiftleşmeyi önleme tekniği kullanılarak da mücadele edilmektedir.
ELMA GÖVDE KURDU
Ülkemizde sadece elmada zarar yapmaktadır. Orta Anadolu bölgesinde her 5 ağaca bir pekmezli besi tuzağı asılarak en az iki yıl üst üste kitle halinde tuzakla yakalama yöntemi uygulanarak kontrol altına alınabilir. 170 mililitre pekmez ve 2-3 gr ekmek mayası 830 mililitre suda eritilerek hazırlanan karışım 1,5 - 2 litrelik plastik kovaların dörtte üçüne kadar doldurularak ağaç gövdesine yakın olarak 1- 2 metre yükseğe asılır. Yağmur ve güneşten etkilenmemesi için kovanın üstüne çatı yapılmalıdır. Haftada bir kontrol edilerek yakalanan kelebekler atılır ve karışım tamamlanır.
BAZILARI ŞARABA DÜŞKÜNDÜR
Adının Elma yaprak bükeni olduğuna aldanmayalım, bu böcek elma, armut, kiraz, ayva, kayısı, nar, erik, badem, ceviz, fındık, yenidünya, turunçgil, çınar, frenküzümü, böğürtlen, ahududu, gül, tespih çalısı, süs bitkileri ve oraman ağaçlarında zarar yapar. Larvaları çiçekleri ve yaprakları yerler ve ipek gibi ağlarla yaprakları kıvırırlar. Tuzağa 900 ml su, 100 ml şarap, 25 gr toz şeker ve 25 ml sirkeden oluşan besin karışımı konur. 2,5 litrelik plastik kovalara 1 litre karışım konur. Kelebek çıkışından bir hafta sonra her ağaca bir adet besin tuzağı dalların çıktığı yere gövdeye yakın olarak asılır. Tuzak kapları ağzına kadar dolmadan kelebekler boşaltılmalı ve eksildikçe tuzak sıvısı eklenmelidir. 10-15 gün sonra sıvı tümüyle yenilenmelidir. Ergin çıkışı bitince tuzaklar kaldırılmalıdır.
ŞAŞILACAK DERECEDE BASİT BİR YÖNTEM
Baklazınnı denilen böcek elma, armut, kiraz, vişne, kayısı, erik, şeftali, turunçgiller gibi pekçok meyve ağacı, buğdaygiller, asma, süs bitkileri, bazı sebzeler ve yabancı otların çiçeklerinin erkek ve dişi organlarını, taze yapraklarını, hatta tomurcuk ve meyvelerini yiyerek zarar yapar.
Mavi renkli plastik leğenlere yarıya kadar su doldurularak bahçeye yerleştirilse baklazınnı mavi renge yönelerek suyun içine düşer. Böcekler hergün toplanarak yok edilir.
OTO ŞAŞIRTMA TEKNİĞİ
Yöntemine uygun olarak asılan feromon tuzaklarından bahçede bir tür görünmez koku bulutu oluşur. Kokuyu alan erkek sinek bahçeye geldiği zaman, her yönden gelen koku nedeniyle nereye gideceğini şaşırır ve dişi böceği bulamaz. Böylelikle çiftleşme ve üreme büyük ölçüde engellenir.
Bu klasik yöntemin bir ileriki aşamasında, elektriklenme yoluyla yapışkan hale gelen toza feromon emdirilir ve bahçenin çeşitli yerlerine serpilir. Feromon kokusunu alan erkek böcek bu toza değdiği zaman vücuduna ve antenlerine feromon bulaşır. Bedenindeki koku nedeniyle dişi böceğin kokusunu alamaz. Arayış sırasında uçtuğu her yere feromon izi bırakır. Dişi sineğe rastlasa bile, dişi hayvan kokusu taşıdığından kabul görmez. Diğer erkekler de onu dişi böcekmiş gibi algılar. Bu karmaşa nedeniyle çiftleşme engellendiği için oto şaşırtma tekniği denilmiştir.
BAŞARILI UYGULAMALAR
Eserde, Kiraz sineği, Şeftali güvesi, Akdeniz meyvesineği, Zeytin sineği, Ekşilik böcekleri, Salkım güvesi, örtü altı tarımında Sera beyazsineği, Tütün beyazsineği, Yaprak galeri sinekleri, Tütün thripsi, Çiçek thripsi, Yaprak bitleri, tarla bitkilerinde zarar yapan Pamukta pembekurt, süs bitkilerinde Palmiye kırmızı böceği ile biyoteknik mücadele hakkında bilgi verilmiştir.