ABD ve AB, bazen aracısız, ama IMF, Dünya Bankası ve OECD gibi aracıları eliyle de 1990’lardan itibaren kapsamlı emirleri ile, KİT’lerin tasfiye edilmesine ve yabancı sermayenin önündeki tüm engellerin kaldırılmasına uğraştılar. Her emirlerinde, TEKEL, TELEKOM, Bankacılık ve Enerji sektörünün özelleştirilmesi ayrıca belirtildi ve gecikmeler nedeniyle de hükümetleri azarladılar.
Bu emirlerden görev çıkaran işbirlikçi hükümetler ise, emirleri sahibine itaat eder gibi uyguladılar. Gecikmeler için özür dilediler ve bunu telafi etmek için daha kapsamlı yeminler ettiler.
Bu emir alışverişinin TEKEL’in yıkımında nasıl uygulandığına dair bazı örnekler sunuyorum.
AB TEKEL için hangi emirleri verdi?
Belge-1; ‘‘İnhisarî haklara sahip işletmelerin ve tekellerin intibakı konusunda, Komisyon, Türkiye’nin devlet alkol, tütün ve tuz işletmeler birliği TEKEL’in sahip olduğu imtiyazlı konumla ilgili olarak endişeli olmaya devam etmektedir.’’
‘‘Rekabet konusunda, TEKEL’in işleyişi Komisyon açısından kaygı verici olmaya devam etmekle beraber, anti-tröst alanında ilerleme olmuştur.’’ (AB Komisyon Düzenli Raporu -1999)
Belge-2;‘‘Türkiye'nin devlet yardımları politikası müktesebata uygun değildir. Yeni yasaya rağmen, alkol ve tütüne yönelik tekel düzenlemeleri kaygı yaratmaktadır. (AB Komisyon Düzenli Raporu-2001)
Belge-3; ‘‘Özellikle şeker ve tütün alanlarında, piyasa serbestleştirilmesinin sürdürülmesi.’’ (Katılım Ortaklığı 2003 Belgesi -26 Mart 2003)
Dünya Bankası; ‘TEKEL’i tasfiye edin’
‘‘ - Tekel, TMO, TZDK, Şeker Fabrikaları ve Çaykur’a ait tüm birimler özelleştirilmeli ve tedricen tasfiye edlilmelidir.
.’’ (Özelleştirme Kimin İçin -s. 44-45 / Petrol-İş Yayınları)
IMF; ‘TEKEL’i satmayı beceremediniz’
‘‘Özelleştirmedeki gelişmeler hayal kırıklığı yaratmaktadır. Hükümet özelleştirme konusunda pek başarı gösteremedi. Geçen yıl PETKİM, TEKEL ve TÜPRAŞ gibi büyük kuruluşların özelleştirilmesinde başarı sağlanamadı.’’ (IMF Türkiye Raporu- 3 Haziran 2005)
Hükümetler emperyalistlerin emirlerini nasıl uyguladılar;
Ecevit-Bahçeli-Yılmaz hükümetinin IMF’ye taahüt mektupları;
9 Aralık 1999;
‘Tütün ve alkollü içecekler üzerindeki ek KDV oranının, eğitim kesintileri, ücretler ve harçların artırılmasını içeren diğer tedbirlerin GSMH’nın % 0.4’ü oranında bir gelir sağlaması beklenmektedir.’
22 Haziran 2000;
‘…Ek olarak, TEKEL’in bazı bölümlerini…özelleştirme niyetindeyiz ve 2000 yılında özelleştirilmesine başlanılan kuruluşların satışlarına devam edilmesini planlamaktayız.’
‘2000 yılı içinde TEKEL’i reforma tabi tutmak ve tütün destekleme fiyat mekanizmasını kaldırmak için gerekli üç yeni kanun çıkarılacaktır.
İlk kanun TEKEL’in destek alımı yapan birimini diğer ticari faaliyet gösteren birimlerinden ayıracak ve tütünün satışı için müzayede mekanizmasını hayata geçirecektir. TEKEL’in destekleme alımı yapan birimi satılmayan tütünü aynı kalitedeki ürüne müzayedede verilen en düşük fiyattan en az %15 daha düşük bir fiyata satın alacaktır.
İkinci kanun alkollü içki üretimindeki tekeli kaldıracak ve böylece özel sektörün piyasaya girmesini sağlayacaktır.
Üçüncü kanun ile TEKEL’in içki, tuz ve tütün ürünleri üreten tesislerinin özelleştirilmesi sağlanacaktır.
TEKEL’in ticari varlıklarının satışı 2001 yılında başlayacak ve 2002 sonuna kadar tamamlanacaktır.’
18 Aralık 2000;
‘TEKEL'i yeniden yapılandıran bir kararname ve TEKEL'in tüm tütün işleme birimlerini Özelleştirme İdaresi portföyüne devrine izin veren Özelleştirme Yüksek Kurulu kararı Ocak 2001 sonuna kadar çıkarılacaktır.
2000 yılı başlarında Parlamento'ya sunulan Alkollü İçkiler Kanunu Ocak 2001 sonuna kadar çıkarılacaktır.
Tütün için destekleme alım politikalarını ortadan kaldıran, tütün alımlarında ihale mekanizmasını oluşturacak Tütün Kanunu 2001 Ocak ayı sonuna kadar çıkarılacaktır.’
AKP Hükümeti’nin IMF’ye taahüt mektuplarında TEKEL;
5 Nisan 2003;
‘ TEKEL için bir özelleştirme planının kabul edilmesine …ilişkin önkoşullar da yerine getirilmiştir.
…Tütün ve alkollü içeceklerden alınan maktu vergilerde artış yapılması (halihazırda yürürlüğe girmiş bulunmaktadır)…
2003 yılında özelleştirme, Hükümet Programı’nda en önemli gündem maddelerinden biridir.
ÖİB uluslararası danışmanlar ile çalışarak TEKEL için aşırı istihdam, borçlar ve fazla stoklara ilişkin stratejileri içeren bir özelleştirme planı oluşturmuştur. Seçimler nedeniyle, söz konusu plan 2002 yılında kabul edilememiştir. Ancak, söz konusu plan, ÖYK tarafından 31 Mart 2003 tarihinde onaylanmış ve böylece bu gözden geçirmeye ilişkin bir ön koşul yerine getirilmiştir.’
25 Temmuz 2003;
‘TEKEL ve TÜPRAŞ’ın özelleştirilmesine ilişkin ihale duyuruları Haziran ayında yapılmıştır. …bu şirketlerin satışının 2003 yılı sonuna kadar tamamlanacağına inanılmaktadır.’
31 Ekim 2003;
‘…önemli Kamu İktisadi Teşebbüsleri’nin özelleştirilmelerinin kısa sürede tamamlanması beklenmektedir. Özelleştirme programında teknik sebeplerden doğan bazı gecikmelere rağmen, 2003 yılı sonuna kadar TÜPRAŞ ve TEKEL’in ve 2004 yılı başında PETKİM’in özelleştirilmelerinin tamamlanması planlanmaktadır.’
2 Nisan 2004;
‘TEKEL alkollü içkiler biriminin 300 milyon ABD Doları bedelle satışı Şubat ayında tamamlanmıştır. TEKEL sigara biriminin satışına ilişkin yeni bir stratejinin 2004 yılı Nisan ayı sonuna kadar açıklanması planlanmakta olup…’
26 Nisan 2005;
‘2004 yılında kaydedilen olumlu gelişmeler sonrasında özelleştirme programımızın daha da ileri safhalara taşınması amaçlanmaktadır. 2004 yılında TEKEL’in Alkollü İçecekler Müessesesi’nin blok satışı… yapılmıştır.’
İşte ulusal ekonominin kalelerinden TEKEL, emperyalistlerin ve işbirlikçilerinin ortak planlarıyla böyle yıkıldı.
2. AKP hükümeti, TEKEL’in kalan son kurumları Bitlis, Ballıca, Tokat, Adana, Malatya ve Cevizli sigara fabrikalarını da satarak tütün piyasasındaki yabancı hakimiyetini % 100 e çıkarmaya çalışıyor. Bunun için son kalelere saldırı yapılıyor şimdi.