Yapı Kredi Bankası Kültür Yayınları, “Yol arkadaşı” sözcüğünü doğru anlamda kullandı. Çünkü uçakta yan yana oturarak birkaç saatlik arkadaşlık, tam anlamıyla “yol arkadaşlığı”dır.
Deniz Gezmiş’in 68’li arkadaşlarının Aydınlık’ta çıkan ilanında ise, Bozkurt Nuhoğlu arkadaşımdan, “Deniz’in yol arkadaşı” diye söz ediliyordu (Aydınlık, 11 Mayıs 2013). Oysa Bozkurt kardeşim, Deniz’in seyahat arkadaşı değil yoldaşıdır.
Demek ki, yol arkadaşı ve yoldaş kavramları arasındaki farkı, Yapı Kredi Bankası, devrimcilerden daha iyi biliyor. Kavram karışıklığı devam ediyor.
Ayrılmak için mi
sonuna kadar mı
Oysa Yoldaş ve Yol arkadaşı sözcüklerinin çok farklı hatta birbirine uzak anlamları olduğu bu köşede Güzel Türkçemiz başlıklı kutuda yazılmıştı (9 Mart 2013). Şu bilgi veriliyordu:
“Yoldaş, Yunus Emrelerden beri yoldaştır. Türkçemizin en az bin yıllık sözcüklerindendir. Türkçenin 13. yüzyıl öncesi sözlüğünü yapan Sir Gerard Clauson’un “An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Türkish” (Türkçenin 13. Yüzyıl Öncesi Kökenbilim Sözlüğü), başucu kitaplarımdandır. Orada 13. yüzyıl öncesine ait yol kökünden türemiş şu sözcükler var: Yol, yolıç, yolçı, yolçu, yolçılığ, yoldrık, yolak, yolluğ, yoluk, yolsuz, yolsuzlık, yolsız (s. 921, 922, 925, 932). Clauson, “-daş/-deş” ekini şöyle açıklıyor: “İki kişinin herhangi bir türden ortak ilişkide olmalarını bildirir.” (s. xIii).
“Yoldaş, aynı yoldan giden yol erenleri için söylenir. Mecit Ünal’ın Aydınlıkçı tanımına uyar. Çincede Tuncı, Rusçada Tovariş, İngilizcede Comrade, Almancada Genosse, Fransızcada Camarade, Farsçada Hemrah, Türkçemizde önce Emrah, sonra Emre olmuştur. Emre, yoldaş anlamına gelir.
“Yol arkadaşı, ise gezi arkadaşıdır. Bir gezide rastlamışsınızdır, bir daha birbirinizi görmezsiniz, hatta düşman tarafa geçenler de oluyor. Almanlar, Reisefreunde der, İngilizler fellow traveler. Rusçasını Mehmet Perinçek, Fransızcasını ve Çincesini Kiraz Perinçek Karavit yazarsa burada belirtiriz. Meriç Topçu da bizi bu konuda Çin’den aydınlatabilir. İçimizde en iyi Çinceyi sanırım o biliyor. Çünkü ilkokuldan beri Çin’de okuyor. Şimdi üniversitede ekonomi öğreniminde.
“Bir de Farsların hempa kavramı var. Farsçadan Türkçemize de girmiştir hem-pa, aynı ayak, ayakdaş, yani birlikte yürüyenler, karanlık işleri birlikte yapanlar için kullanılır.”
Beijing’ten gelen imdat
Meriç Topçu, hemen Beijing’ten (Pekin) imdadımıza yetişti:
Değerli Başkanım,
Dünkü baş yazınızı okudum.
Bahsettiğiniz gibi Çincede de yol arkadaşı ile yoldaş çok farklı anlamlara gelir.
Yol arkadaşı 同路伴侣 “TONG LU BAN LÜ” .
Yoldaş ise 同志 :TONG ZHI"
Sevgi ve saygılarımla.
Meriç Topçu
Pazara kadar mı
mezara kadar mı?
Arkasından Mehmet Perinçek, bize Rusçadaki yoldaş ve uol arkadaşını anlattı:
“Rusçada ‘yoldaş’ın karşılığı, ‘tovariş’; ‘yol arkadaşı’nın ise ‘sputnik’tir. Ünlü S. İ. Ojegov’un Rus Dili Sözlüğü’ne göre ‘tovariş’, yani ‘yoldaş’, birbirlerine düşünce ve eylem bakımında yakın ya da dostane ilişkilere sahip kişiler için kullanır. Ayrıca Sovyet toplumunun üyesi, sosyalist bir ülkenin vatandaşı ya da devrimci işçi partilerinin mensuplarını da adlandırır.
“1917 Ekim Devrimi’nden sonra Rusçada ‘Bay’ (İng: Mr. - Alm: Herr) yerine kullanılan ‘Gospodin’ kelimesi kaldırılmış, yerini ‘Tovariş’ almıştır. Çünkü ‘Gospodin’ kelimesi, hükmetmek, efendilik etmek kökünden gelmektedir. Aslında tam karşılığı ‘efendi’dir. Kimsenin kimseye efendilik edemeyeceği düşüncesiyle Sovyetler’de resmî yazışmalarda dahi ‘yoldaş’ kullanılmıştır.
“ ‘Sputnik’ ise biriyle yolculuk eden kişi, seyahat arkadaşı anlamındadır. Ayrıca Sovyetler’in uzay teknolojisinin gelişmesiyle ‘sputnik’ kelimesi, yeni bir anlam daha kazanmıştır; uzaya gönderilen ‘uydu’, bu kelimeyle adlandırılmıştır. ‘Sputnik’, mecazi olarak siyasal anlamda da kullanılmaktadır. ‘ABD uydusu hükümetler’ gibi...
“Köküne gelecek olursak... Rusçada ‘put’, yol demektir. İsimden isim türeten ‘-nik’ ekini aldığında ‘putnik’, ‘yolcu’ olmaktadır. ‘İle’ karşılığındaki ‘s’ (İng: with - Alm: mit) kelimenin başına ön takı olarak geldiğinde de seyahat/yol arkadaşı ortaya çıkmaktadır.
“Kısacası Rusçada da ‘yoldaş’ ve ‘yol arkadaşlığı’ farklıdır ve birbirlerinin yerine kullanılamazlar. Amiyane tabirle biri mezara kadar diğeri pazara kadardır.” (Aydınlık, 15 Mart 2013).
Davarın Rusçadaki değeri
Yalçın Küçük arkadaşım ise, Rusçada yoldaş anlamına gelen Tavariş sözcüğünün Türkçe kökenli olduğunu yazdı:
“Mehmet’le de konuştuk, katılıyor; bendeki Rusça ‘etimolojik sözlük’, tavar-iş için Türkçe ‘tavar’, biz ‘davar’ veya ‘tavar’ diyoruz, kökünü işaret etmektedir. Rusça’da, Türkçe’den alınan kelimeler çoktur. (…)
“Biz de aynı anlamda iki sözcüğe sahibiz, ‘mal’ ve ‘davar’; ‘mal’ arabi olup zenginlik, değer ve ‘hazine’ anlamındadır. (…)
“Ticaret ve sanayi öncesinde, ‘mal’ aynı zamanda sığır ve/veya kocabaş hayvandı; (…)
“Biz Türkmenler ‘davar’ deriz, hayvan anlamındadır ve zenginliğin tek ölçü ve karşılığıdır. Dilde ‘d’ ve ‘t’ veya ‘g’ ile ‘k’ arasında bir fark yoktur; davarı olmak, değeri olmaktır. ‘Tavariş’ tamı tamına ‘değerli’ ve ‘kıymetli’ anlamına geliyor.” (Aydınlık, 29 Mart 2013).
Tavar (davar) sözcüğünün Rusçaya Türkçeden gittiğini Clauson da doğruluyor (Age, s. 442).
Her hafta Pazar günleri bu köşede Güzel Türkçemiz üzerine söyleşmeye ne dersiniz? Birçok okuyucumuz bu isteğini yazdı.
Gelecek Pazar Tavar ile başlıyoruz. Türkçe sevenlere duyururuz.