Türkçenin önemli ihraç mallarından olan Tavar’ın ilk izini 5. yüzyıl Ermeni kayıtlarında buluyoruz. Rusçaya Kıpçaklar götürmüş olmalı veya daha önce Peçenekler, belki de Uzlar. Hazarlar da olabilir. Ruslar, yoldaş (tovariş) sözcüğünü bizim tavar’dan türetmişler. Türkçemizde tavar bir zamanlar meta anlamına da geliyormuş. Ancak bugünkü Türkçemizde değer sözcüğünün kökü farklı. Peki davar duvara çıkar mı?
Geçen Pazar, Rusçada Yoldaş anlamına gelen tovariş sözcüğünün Türkçe tavar/davar’dan geldiğini konuşmuştuk. Türkçeden Rusçaya önce tovar sözcüğü olarak girmiş. Clauson ve Tuncer Gülensoy’un Kökenbilim Sözlüklerinden öğreniyoruz (s. 42 ve c. I, s. 268).
İlk izini 5. yüzyılda buluyoruz
Tavar sözcüğü Eski Türkçeden beri var. Ermeni kaynakları, tavar sözcüğünü 5. yüzyıldan itibaren kaydettiğine göre (Sevanyan, 120), sözcük çok eski. Ancak Orhon Yazıtları’nda bu sözcüğe rastlanmıyor. Uygur Budist metinlerinde var (10. yy.). Kutadgu Bilig’te tıwar, Divan-Lügat-it Türk’te tabar olarak geçiyor. Tav, dav veya tab köklerinin Vambeny’nin sözlüğünde olmayışı ilginç.
Bununla birlikte tavar /davar sözcüğü, Türkçenin hemen hemen bütün ağızlarında bulunuyor.
Yakutça = Tabaar (Vasiliev, 181).
Kıpçakça = Davar (Clauson, 442).
Bulgarca = Tawar (Clauson, 442).
Tavar/davar sözcüğü, canlı ve cansız bütün malları karşılıyor. Ticaret malı, yani meta anlamına da geliyor (Clauson, 442).
Türkiye Türkçesinde t > d dönüşmesi sonucu tavar, davar olmuş ve yalnız hayvan mülkiyetini ifade eden anlamıyla bugünlere gelmiş.
Tavar ve değerin farklı kökleri
Yalçın Küçük arkadaşım, Rusçada yoldaş anlamına gelen tovariş’in köken anlamının değerli olduğunu yazdı (Aydınlık, 29 Mart 2013). Rusçaya tovar (mal) anlamıyla giren Türkçe tavar’ın meta anlamına da geldiği dikkate alınırsa, büyük olasılıkla yerinde bir görüş.
Ancak bugünkü Türkçemizde bulunan değer ve davar farklı köklerden geliyor.
Davar’ın kökü taβ, Gülensoy’a göre sahip olmak anlamında (c. I, s. 268). Değerin kökü ise teg. Türkçenin en verimli köklerinden olan teg, gibi, kadar, değmek, varmak, erişmek, hücum etmek gibi çok çeşitli anlamlara gelen sözcüklerin kökü. Orhon Yazıtları’nda da var (Talat Tekin, 172 vd; Clauson, 476).
Vambery, teg kökünün eşdeğer olmak, eşitleri değişmek, değişmek anlamlarını çeşitli örneklerle veriyor (s. 172/ kök 185).
Tegmek, Kıpçak ağzında değer, paha anlamında (Grönbech, 181). Türkiye Türkçesindeki değer’in teg kökünden geldiğini buradan da çıkarabiliyoruz.
Davar duvara çıkar mı?
Değerli okuyucumuz Doğan Türker’e ilgisi nedeniyle teşekkürler. Ancak davar sözcüğü ile duvar sözcüğü arasında bir köken birliği gözükmüyor. Farsçada divar, Nişanyan’a göre Türkçede duvar olmuş (s. 146). Duvarın Oğuz Kağan Destanı’ndaki karşılığı Tagam (Bang-Rahmeti), Tag (Dağ) kökünden geliyor olmalı, mantıklı. Türkçede dıv- kökü yok. O nedenle Doğan Türker kardeşimizin duvar ile tavar arasında köken birliği kurma çabası zorlama olarak gözüküyor. Davarı duvara çıkaramıyoruz.
Kökenbirliği ve anlam bağı olmayan sözcükleri, hiçbir tarihsel metne ve dil kuralına dayanmaksızın, “Orhon damgalarının görsel devşirimleri” gibi “özgün bir yöntemle” aynı köke bağlamak, bilimsel bir yöntem olarak gözükmüyor. Dıvarın Farsçadan Türkçeye ne zaman girdiği belli. O nedenle köklerini Türkçenin içine sokamıyoruz. Gülensoy, Türkçe olmadığı için Sözlüğü’ne almamış.
Son zamanlarda seslerle keyfi olarak oynayarak bu tür denemelerde bulunan çok arkadaş var. Ancak bu çabaları, Türk dilinin yapısıyla ve kökleriyle açıklanamıyor.
Okuyucularımızdan, haftalık Aydınlık zamanındaki gibi katkılarını bekliyoruz.
KAYNAKLAR
-Bang-Rahmeti, Oğuz Kağan Destanı, İstanbul 1936.
Clauson, An Etymological Dictionary of Pre Thirtheenth-Century Türksih, Oxford 1972.
Gülensoy, Tuncer, Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözlüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, TDK Yayını, Ankara 2007.
Grønbech, Komanisches Wörterbuch, Türkischer Wortindex cu Codex Cumanicus, Kokenharn, 1942.
Nişanyan, Sevan, Sözlerin Soyağacı, 4. baskı, İstanbul 2009.
Tekin, Talat, Orhon Yazıtları, TDK Yayını, Ankara 2010.
Vambery, Etymologisches Wörterbuch der Turko-Tatarischen Sprachen, F. A. Brockhaus, Leipzig 1878.
Vasiliev, Yuriy (Cargıstay), Türkçe-Sahaca (Yakutça) Sözlük, TDK Yayını, Ankara 1995.